Λέει ένας μεγάλος σύγχρονος ποιητής ότι αν η Ελλάδα είναι Εκκλησία, τότε Σταυρός του τρούλου της είναι ο Άθωνας... Και τούτο αποτελεί μια ιδεατή πραγματικότητα η οποία είναι αποδεκτή ακόμη κι απ΄αυτούς οι οποίοι για δικούς τους λόγους δεν ασπάζονται την Ορθόδοξη πίστη. Ο Άθωνας δεν είναι μόνο το ψηλό βουνό, ούτε ακόμη η "απείραχτη" φύση.. Όσοι εξ ημών έτυχαν είτε επισκέπτες, είτε προσκυνητές ακόμη και όσοι πήγαν ένεκα φυσιολατρικής ανάγκης διαπίστωσαν αυτή την ιστορική σημαντικότητα αλλά και την πνευματική διαφορετικότητα που διακρίνει αυτό το Ιερό Βουνό της Ανατολής. Όλα τα στοιχεία της ταυτότητας του, μεταποιούν το Άγιον Όρος, σε τόπο κατά τον οποίο η Ιστορία, η Τέχνη και η πνευματικότητα μπορούν να συστεγαστούν και όχι μόνο... Μπορούν να αφθαρτοποιηθούν και να μείνουν στην αιωνιότητα με τον ίδιο τρόπο όπως κι αυτή η πίστη την οποία οι κάτοικοι του πρεσβεύουν, μια πίστη η οποία θέλει να μεταποιεί κάθε τι το φθαρτό σε αιώνιο, το πεπερασμένο σε άπειρο, το εφήμερο σε αθάνατο.
Επισκέφθηκα πολλές φορές το Άγιον Όρος, συχνά με διαφορετική ιδιότητα. Ως προσκυνητής, ως επισκέπτης, ως ιστορικός... Αλλά όποια ιδιότητα που υιοθέτησα εισερχόμενος σ΄αυτό, σιγα σιγα αρχίζει να διαλύεται όσο περνάει η ώρα. Αρχίζεις και "αλλοιώνεσαι", ξεχνάς τη βιοτική μέριμνα. Θαυμάζεις και απορείς. Οι παράγοντες που συντείνουν σ΄ αυτό είναι πολλοί, όσες και οι ιδιότητες δια των οποίων μπορείς να επισκεφθείς τον άγιο τούτο τόπο. Πάντα όμως καταλήγεις Εκεί. Εκεί που ψυχή σου θέλει, εκεί που η ψυχή σου αναζητά. Δεν σε οδηγεί κανείς προς αυτό, κανένας μέντορας, κανένας σοφότερος σου. Η ψυχή σου βρίσκει τα εργαλεία που χρειάζεται για να αρχίσει να "δουλεύει", σ' αυτό που αυτή έχει ανάγκη...
Χωρίς να καταλάβεις πώς πέρασε η ώρα, κατέβηκες από το καραβάκι της γραμμής Ουρανούπολη- Δάφνη και έφθασες σε ένα τόπο που ούτε καν φανταζόσουν ότι υπάρχει... Συμβατικά επιβιβάστηκες στο λεωφορείο, ενώ θα ΄θελες να προχωρήσεις με τα πόδια για να μυρίσεις τη γη, μετά από τη βροχή, να σκύψεις να πιεις νερό από το δάσος χωρίς να φοβάσαι οτι είναι βρώμικο, γιατί το βλέπεις, είναι κρυστάλλινο... Αλλά, ο δαίμονας της συνήθειας θα σε ωθήσει να βγάλεις εισιτήριο και να πάρεις το λεωφορείο. Ώσπου να χαζέψεις τα πρόσωπα των άλλων, η ώρα θα έχει περάσει και θα φθάσεις στις Καρυές- τη πρωτεύουσα της Πολιτείας.
Πρώτη σου στάση το Πρωτάτο, η έδρα της Σύναξης. Και θα σταθείς εκεί, έχεις ακούσει πολλές φορές να μιλούν γι' αυτό, στις ειδήσεις, στο σχολείο ή οι κλασικίζοντες, σίγουρα, στο Πανεπιστήμιο. Περιμένεις τάχα να δεις τη μεγάλη Εκκλησιά, σαν αυτή της πόλης, με τα βαρύτιμα τέμπλα, τα μεγάλα -συχνά υπερβολικά- καντήλια και φώτα. Εκεί, δεν θα δεις τίποτε τέτοιο.
Η μοναστική τέχνη, ακόμη και στο Βυζάντιο διέφερε κατά πολύ από τη κοσμική εκκλησιαστική τέχνη. Κι εκεί, είναι Βυζάντιο. Μυρίζει το ξύλο του στασιδιού, ο χώρος σε παρασύρει και φαντάζεσαι τις επισκέψεις του Τσιμισκή, ακους τους πολυχρονισμούς του αυτοκράτορα, σε ήχο βαρύ, αυστηρό μεν, ελληνικό δε... Νομίζεις πως τάχα πριν λίγο ο Παύλος ο Ξηροποταμινός συναντήθηκε με τον Αθανάσιο τον Αθωνίτη, εικάζεις πως πριν λίγο, τη Λειτουργία τη σχόλασε ο Θεόληπτος Φιλαδελφείας ενώ ο Γρηγόριος ο Παλάμας στο σεκρέτο του, λίγο πιο έξω από τις Καρυές, υπέγραφε το "υπερ των ιερώς ησυχαζόντων". Κι όλα αυτά, να τα επικροτεί, περνώντας για τον εσπερινό του περίπατο, ο Νικόδημος ο Νάξιος... Εκεί μέσα, κάτω από τους τοίχους των έργων του Μανουήλ Πανσέληνου, καινοτομείται η φύση και χρόνος. Τίποτα δεν συμβιβάζεται με τη διαδοχή των ωρών, των ημερών, των χρόνων, των αιώνων..
Ξέρεις και λυγίζεις το γόνυ της ψυχής σου όταν κοιτάς τον Ένθρονο Χριστό στον ΒΑ πεσσό του ναού, να σου γνέφει μέσα από το ανοιχτό Του βιβλίο " Δευτε προς Με Πάντες..." κι όταν γυρίσεις αναπάντεχα προς τα πίσω το κεφάλι σου, όταν θα νομίσεις πως σε φώναξε ο χρόνος, θα βρεθείς ενώπιος ενωπίω με τον "Αναπεσόντα" πάνω από τη Δυτική Είσοδο του Ναού. Εκεί, ο Χριστός επταετής περίπου, ξαπλώνει σε ένα στρώμα... Ποιός θα τον ξυπνήσει; Σα λιοντάρι κοιμώμενο, μ ανοιχτά μάτια, μέσα στο μπλέ πανσελήνιο κάμπο (φόντο), να δηλώνει ότι δεν ανήκει σε κανένα χρόνο, σε καμιά συμβιβασμένη ιστορική πραγματικότητα στα πλαίσια της αθανασίας που υπόσχεται.
Αλλά, βέβαια, τίποτα μέσα στην Ιστορία δεν θα είχε αξία, χωρίς το "καινό μήνυμα", τη πραγμάτωση της κανούργιας υπόσχεσης, μέσα σε έναν άλλο τοίχο του Ναού, εκεί που τα "πάντα πεπλήρωται φωτός", κατά την αττική σύνταξη του Δαμασκηνού. Με τη καμπυλωτή στάση του Χριστού στη παράσταση της εις Άδου Καθόδου και το ανεμίζον ιμάτιο του, έρχεται να δηλωθεί-εικαστικά- αυτή η νίκη κατά του θανάτου. Οι δυναμικές πινελιές του Πανσέληνου δεικνύουν αυτή τη πραγματικότητα με το Πανσέληνο να μη ξεχνάει, ακόμη και σ' αυτή την ιερή στιγμή της ιστορίας του ανθρώπινου γένους, τις ανθρώπινες ιδιότητες. Έτσι, οι μάρτυρες του γεγονότος, οι προφήτες και πατριάρχες της Παλαιάς Διαθήκης, φαίνονται να συζητούν μέσα στην έκπληξη τους. Γνώριζαν ότι κάποια στιγμή, κι αυτοί θα λυτρωθούν, αλλά το βλέμμα το γενειοφόρου Δαβίδ, την ώρα που κοιτά το αγένειο γιο του, Σολομώντα, δηλούν τόσο τις ανθρώπινες τους ιδιότητες όσο και τη βαθιά τους έκπληξη για το συμβάν.. Απ' την άλλη, η μορφή του Αδάμ δηλώνει ακριβώς αυτή την αναγκαιότητα της Ανάστασης για τη συνέχεια της Ιστορίας. Και αυτή η κίνηση του Χριστού που τραβάει τον Αδάμ απο τον Άδη, πόσο διαφέρει από την ένωση των χεριών του Θεού και του Ανθρώπου στη Καπέλα Σιξτίνα... Εκεί, ο Θεός ακουμπάει τον Αδάμ. Εκεί, δε γίνεται ένα μ' αυτόν. Εκεί, ο δυτικός σχολαστικισμός δεν δύναται να διανοηθεί τον τρόπο σύμφωνα με τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να ενωθεί με το Θείο. Εδώ, η ανατολική διαλεκτική έρχεται- στο παρόν δια της εικαστικής μεθόδου- να δηλώσει ακριβώς αυτή την ένωση, την ένωση αυτής της διεστώσης κατάστασης. Δεν μπορούμε να παραλείψουμε αυτόν τον "ερωτισμό" που διέπει τη διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας σε σχέση με την ένωση του ανθρώπου με τον ουράνιο Νυμφίο Του.
Ούτε ο Πανσέληνος το ξεχνάει αυτό. Δεν δειλιάζει ακόμη να χρησιμοποίησει την ανάμνηση των όμορφων γυναικών που πιθανώς να είχε δει στα εόρτια του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, όταν ιστορεί τα εισόδια της Θεοτόκου, σε έναν άλλον τοίχο του Πρωτάτου. Εκεί, θα συναντήσεις τις πιο όμορφες παρθένες, βυζαντινές δεσποσύνες οι οποίες "λαμπαδηφόροι την αειπάρθενον, φαιδρώς οδοιπορούσαι"... Σε μια άψογη διαλεκτική μεταξύ τους, μια διαλεκτική της τρυφερότητας, βαθιά θεολογημένη μέσα από το βίωμα της μοναχικής εμπειρίας. Η ομορφία τους δεν είναι κοσμική, ούτε καν συναισθηματική... Δεν απαντά σε αισθητικά πρότυπα, αλλά αναβλύζει από το άπειρο κάλλος της ορθόδοξης πνευματικότητας. Με απαλές κινήσεις οδηγούν τη Θεοτόκο στα Άγια των Αγίων, Αυτή, τον καθαρώτατο Ναό....
Μετά, δεν θα χρειαστεί να δώσεις ταυτότητα στην επίσκεψή σου. Αυτό που συμβαίνει πάντα-τουλάχιστον σε εμένα, είναι να επαναπροσδιορίζω τον εαυτό μου μέσα στη ιστορία και το πολιτισμό μου.Τη ψυχή μου μέσα στη πραγματικότητα. Κι αυτή η πραγματικότητα, όσο κι αν θέλουν να τη συγκαταλέξουν στα απλά "ντουβάρια" και τις πέτρες, κάτι τέτοιο κρίνεται αδύνατο. Αδύνατο, γιατί τα "άγια ντουβάρια" τόσο του Πρωτάτου, όσο και των άλλων αγιονορείτικων μοναστηριών καθώς και άλλων εκκλησιαστικών και κοσμικών μνημείων του τόπου μου, δεν παύουν να μιλάνε, να αφυπνίζουν και να δημιουργούν συνειδήσεις. Άλλωστε, αν τα ντουβάρια αυτά είχαν τη δυνατότητα, θα μπορούσαν να δηλώσουν το πεπερασμένο του σημερινού εγωισμού της συλλογικής μας ανοησίας...
